DİYABET(ŞEKER HASTALIĞI)

DİYABETES MELLİTUS

Diyabetes mellitus yani Şeker Hastalığını anlatırken;
1. Glukoz nedir?
• Yaşamsal fonksiyonları devam ettirmek için sağlıklı ve dengeli beslenmek gerekir.
• Besin öğeleri kimyasal ve fiziksel özelliklerine göre karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve su olarak ayrılır.
• Karbonhidratlar vücudumuzun enerji kaynağı olarak kullanılır.
• Basit karbonhidratlar sindirim sisteminden hızla dolaşıma katılarak kan glukoz düzeyini yani kan şekerini hızla yükseltir.
• Kompleks karbonhidratlar ise sindirim sisteminde daha basit yapılara dönüştürüldüğünden daha yavaş dolaşıma katılarak kan şekerini yavaş olarak yükseltir.
• Böylece öğün sırasında ve öğün sonrası 1-2 saatte kan şekeri belirli düzeyde kalır.
• Öğün arasında ise vücudumuzdaki glukoz depolarından ,örneğin karaciğer , dolaşıma glukoz salınır.
• Uzun süren açlıklarda depo glukozu azalacağından karaciğer ve böbrekte aminoasit ve yağ asitlerinden glukoza dönüşüm olur.

2. İnsülin nedir?
• Glukozun enerji olarak kullanımı insülin hormonunun hücresel düzeyde etkisine bağlıdır.
• İnsülin pankreas -hücresinde sentezlenir ve dolaşıma katılır.
• Kanda glukoz arttığında insülin salgısı uyarılır.
• İnsülin kas ve karaciğere glukoz alımını arttırırken yağ dokusunda yağ asiti sentezini başlatmaktadır.

Diyabetes mellitus nasıl gelişir?
• Besin öğelerinden basit karbonhidratlar; sakkaroz( çay şekeri), fruktoz(meyve şekeri) ve laktoz(süt) fazla miktarda ve uzun süre alınırsa ,
• Eğer vücudun enerji harcaması yani fiziksel aktivite de azalmışsa,
• Fazla miktarda ve uzun süre insülin salınması meydana gelir.
• Pankreas -hücresi fonksiyonu bozulur.
• Kas, karaciğer ve yağ dokusunda insülin etkisine direnç gelişir.
• Glukoz vücut tarafından enerji olarak kullanılamaz.
. Kan glukoz düzeyi yükselir.

Diyabetes mellitus: Tıp dilinde tüm dünyada “Şeker Hastalığı” için kullanılır. Anadoluda ilk çağlarda tarif edilmiştir. Latince; sık ve fazla miktarda idrar çıkma ve idrarın şekerli olduğunu anlatmaktadır. Diyabetes mellitus tip 1(TİP 1 DM)
• Çoğunlukla çocuk ve adolesan çağda ortaya çıkar.
• Pankreas - hücresi harabiyeti sonucudur.
• Otoimmun yani vücudun kendi dokusuna karşı reaksiyonu vardır.
• Kış aylarında daha sıktır.
• Virus infeksiyoları etkili olabilir.
• Genetik : Tip1DM olan bir çocuğun kardeşinde hastalık gelişme riski % 50 dir.
• Mutlak insülin eksikliği vardır.
• İnsülin tedavisi yaşamboyu devam eder.

Diyabetes mellitus tip 2(TİP 2 DM)
• Erişkin dönemde ortaya çıkar.
• Pankreas - hücresinden insülin salınması önce artar sonra azalır..
• Genetik: Birinci derece akrabalarda Tip 2 DM varsa hastalık gelişme riski % 50 den fazladır.
• Çevresel faktörler: Beslenme ve aktivite önemlidir.
• İnsülin direnci vardır.
• Hastanın ihtiyacına göre ilaç ve/veya insülin tedavisi uygulanır.

Gestasyonel diyabet: Gebelik diyabeti
• Gebeliğin 24-28. haftasında ortaya çıkar.
• Gebelikte gelişen hormonal etkiler vardır.
• Anne ve bebek sağlığı için çok önemlidir: İri bebek, erken doğum ve doğum komplikasyonlarına sebep olabilir.
• Eğer gerekirse insülin kullanılabilir.
• Gebelikten sonra Tip 2 DM gelişme riski vardır.

Diyabetes mellitus tanısı
• Açlık plazma glukozu > 126 mg/dl
Sabah , 8 saatlik açlıktan sonra, venöz kan örneğine bakılır
Kapiller kan örneği ile tanı konmaz
Sonuç yüksek ise tekrarlanır.
• 75 gr Glukoz ile yapılan Oral Glukoz Tolerans Testi(OGTT):2. st plazma glukozu>200 mg/dl.
• A1c> % 6.5(son 3 aydaki kan şekeri ortalamasını gösteren tetkik)
• Herhangibir zamanda ölçülen plazma glukozu> 200 mg/dl
Açlık plazma glukozu: 100-125 mg arasında ise “Bozulmuş açlık glukozu” olarak kabul edilir..
75 gr OGTT: 2.st plazma glukozu: 140-199mg/dl ise “Bozulmuş glukoz toleransı”olarak kabul edilir.
Her iki durumda diyabet öncesi dönemi gösterir: Aşikar diyabet olmadan önce tedavi başlanmalıdır.
• Gebelik diyabeti için gebeliğin 24. veya 26. haftasında, riski olan gebelerde, OGTT yapılır. Gebelikte tanı için kabul edilen referans değerler farklıdır.

Diyabet gelişmesi için risk faktörleri:
• Fiziksel inaktivite
• Birinci derece akrabasında DM olanlar
• İri bebek doğuran, gebelik diyabeti olan kadınlar
• Hipertansiyon tanısı alanlar
• Hiperkolesterolemi olanlar: HDL-Kolesterol < 35 mg/dl ve Trigliserid > 250 mg/dl ise
• Polikistik Over Sendromu olanlar
• Kalp ve Damar hastalığı olanlar
• Obezitede
• Bozulmuş Açlık Glukozu ve Bozulmuş Glukoz Toleransı ve A1C > % 5.7 tespit edilenler

Diyabet taraması ne zaman yapılır?
• Eğer Beden Kitle İndeksi (BKİ: Ağırlık-kg/ Boy-m2) > 25 ve Risk faktörü var ise her yaşta tarama yapılabilir.
• BKİ > 25 olan 45 yaş üstündeki bireyler
• Test 3 yıl ara ile tekrarlanır
BKİ: 20-25:Normal
25-30 Fazla kilolu
30-35 Obezite

Kan şekeri yüksekliği hangi belirtilere yol açar?
Çok su içme , sık idrar çıkma, çok yemek yeme, zayıflama, ağızkuruluğu, halsizlik, ciltte kuruma ve kaşıntı, cilt infeksiyonları, yara iyileşmesi gecikmesi, bulanık görme, el ve ayakta uyuşma , impotans, kadınlarda tekrarlayan mantar infeksiyonları gibi belirtiler olabilir veya Herhangibir belirti vermeden rutin laboratuvar testi sırasında ortaya çıkabilir. Kan şekeri yüksek tespit edilidiğinde hangi tedavinin uygulanması gerektiği ve vücudumuzun diğer sistemlerinin ne kadar etkilendiğini anlamak için İç Hastalıkları veya Endokrinoloji uzmanına başvurmalıyız.
Fizik Muayenede;
Beden Kitle İndeksi belirlenmersi
Kan basıncı ölçümü
Göz arka segment muayenesi
Tiroid muayenesi
Cilt incelenmesi
Ayak muayenesi: İnfeksiyon veya bası belirtisi var mı?
Nabız atımı alınıyor mu?
Refleks ve his kaybı var mı?
Laboratuvar testlerinden hangileri gereklidir?
A1c ile son 3 aydaki kan şekeri ortalaması
Açlıkta Kolesterol paneli
Karaciğer fonksiyon testleri
İdrar albümin/kreatinin oranı
Serum kreatinin düzeyi ve böbrek fonksiyonunun değerlendirilmesi
TSH
Elektrokardiyografi

Diyabetes Mellitus neden tedavi edilmelidir?
Kan şekeri yüksekliği damar duvarını oluşturan”endotel” adı verilen hücreleri etkiler. Endotel fonksiyonu bozulur. Damarın beslediği organa gerekli kan akımı sağlanamaz. Vücudumuzun küçük, orta ve büyük bütün damarları etkilenir. Göz , böbrekler, kalp ve büyük damarlar, beyin ve periferik sinir sistemi, mide-barsak fonksiyonu, üreme organları etkilendiğinde; Görme kaybı, böbrek yetersizliği nedeniyle diyaliz, koroner kalp hastalığı ve kalp yetmezliği, inme, ayakta yara olması , kabızlık/ishal, erkeklerde impotans, kadınlarda üreme çağında abortus gelişme riski artar.

Diyabet tedavisine nasıl başlanır?
Tıbbi beslenme tedavisi
Bireye özel, kültürel özellikler dikkate alınarak, yaşam şekline göre planlama yapılır.
• Tip1 DM ve yoğun insülin tedavisi alan bireyler için karbonhidrat sayımı tekniği uygulanmalıdır.
• Tip 2 DM ;f azla kilolu ve obez bireylerde 2-8 kg zayıflama önerilir.
• Karbonhidratın sebze, meyve, tam tahıllar ve nişastadan alınması önerilir.
• Glisemik indeksi (Herhangibir besinin kan şekerini yükseltme oranı) yüksek olan örneğin, pirinç, üzüm, çikolata gibi besinler fazla tüketilmemelidir.
• Şeker ile tatlandırılmış içecekler tüketilmemelidir.
• Akdeniz tip:doymamış yağ asiti içeren beslenme faydalıdır.
• Günlük önerilen tuz miktarı 2.3 mg.

 Omega-3,Vitamin C ve Vitamin E gibi antioksidanlar, Krom ve Magnezyum, Tarçın gibi bitkisellerin besin eki olarak kullanılmasının faydalı olduğunu gösteren ve güvenilirliği ile ilgili yeterli veri yoktur.
Fiziksel aktivite
Erişkin diyabetik bireyler haftada 150 dakika: maksimum kalp hızının % 50-70’ine ulaşacak şekilde, haftada 3 gün ve 2 günden fazla ara vermeden aerobik egzersiz yapmalıdır.
Örneğin, tempolu yürüyüş, bisiklete binme, yüzme gibi.
Egzersizden önce ilaç dozu azaltılmalı veya ara öğün olarak ek karbonhidrat alınmalıdır.
Sedanter halin ; bilgisayar karşısında veya televizyon seyrederken koltukta oturma gibi 90 dakikadan fazla olmaması önerilir.
• Kardiyak riski yüksek bireylerde egzersiz yoğunluğu ve süresi azaltılmalıdır,

 Kontrolsüz hipertansiyon, ayakta iken tansiyon düşmesi, terleme olmaması, gece görüş ve kan şekeri düşmesine cevap bozulduğunda, ayakta his kaybı veya yara öyküsü varsa, göz muayenesi ile ileri evre retinopati tanısı almışşsa ve 65 yaş üzerinde egzersiz önerilmez. Sigara bırakma tedavisi mutlaka önerilir.
Psikolojik ve sosyal değerlendirme;
Bireyin hastalığa uyumu, tıbbi tedavi beklentisi, diyabete bağlı yaşam kalitesi değerlendirilir.
Depresyon , kaygı bozukluğu, diyabetle ilişkilendirilmiş stres bozukluğu ve bilişsel fonksiyon bozukluğu araştırılır.

Aşılama
Grip , Pnömokok ve Hepatit B aşıları önerilir.